ದೃಷ್ಟಿಕೋನ

ಹೋದ ಮಂಗಳವಾರ ಮನೆಗೆ ಕರೆ ಮಾಡಿದ್ದಾಗ, ಇತರೆ ಹಲವಾರು ವಿಚಾರಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಅಣ್ಣ ಮೂರ್ತಿಯವರು ತೀರಿಹೋದ ವಿಚಾರವನ್ನೂ ಹೇಳಿದ. 'ಅಯ್ಯೋ, ಪಾಪ' ಎಂದು ನಾಮ್-ಕೆ-ವಾಸ್ತೆ ಒಂದೆರಡು ಕನಿಕರದ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿ ಮಾತು ಬೇರೆಡೆಗೆ ಹೊರಳಿತು. ಆಗ  ಬಾಧಿಸದ ಅವರ ಸಾವಿನ ವಿಚಾರ ಆನಂತರ ಅದೇಕೋ ಕೊರೆಯ ತೊಡಗಿತು. ಅವರೇನು ತೀರಾ ಹತ್ತಿರದ ಸ್ನೇಹಿತರಲ್ಲ. ಸಂಬಂಧಿಯಂತೂ ಅಲ್ಲವೇ ಅಲ್ಲ. ಹೀಗಿದ್ದರೂ ಯಾಕೆ ಬಾಧಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಅರ್ಥವಾಗದೇ, ಕ್ಯಾಂಟೀನಿನಲ್ಲಿ ಕಾಫಿ ಹೀರುತ್ತಾ ಯೋಚಿಸತೊಡಗಿದೆ. 

ರಾಮಮೂರ್ತಿಯವರು ಎಂದ ಕೂಡಲೇ ಅವರ ರೂಪಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲು, ಮೂಗಿನಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಅವರ ಧ್ವನಿ ನೆನಪಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಅದೇ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ತಕ್ಕ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸುಶ್ರಾವ್ಯವಾಗಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಕೂಡ. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ರಣಜಿ ತಂಡದಲ್ಲಿ ಆಡಿದ್ದರಂತೆ. ಅವರಿಗೆ ಮದುವೆಯಾಗಿರಲಿಲ್ಲವೆಂದೂ, ಅವರ ಸೋದರ ಸಂಬಂಧಿಗಳು ಮೋಸ ಮಾಡಿ ಪಿತ್ರಾರ್ಜಿತವಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದ ಮನೆ ಕಸಿದುಕೊಂಡರೆಂದು ಅಪ್ಪ, ಮಾವ ಇವರುಗಳು ಎಂದೋ ಇನ್ಯಾವುದೋ ಸಂಭಾಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದು ನೆನಪಾಯಿತು. 

ನನಗೆ ನೆನಪಿದ್ದಾಗಿನಿಂದಲೂ ಮೂರ್ತಿಯವರದ್ದು ಮುಕ್ಕಾಲು ಬೋಳುತಲೆ. ಇದ್ದ ಸ್ವಲ್ಪ ಬಿಳಿಕೂದಲನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಾಚಿ, ಬಿಸಿಲಿನಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುವಂತೆ ಬುರುಡೆಗೆ ಎಣ್ಣೆ ತಿಕ್ಕಿ, ನಮ್ಮ ಮನೆಯಿದ್ದ ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲಕವಾಗಿ ಸಜ್ಜನರಾವ್ ವೃತ್ತದ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಖಾದಿ ಜುಬ್ಬಾ ಪಂಚೆಯೊಂದಿಗೆ ಶಲ್ಯ ಹೊದ್ದು, ದಾರಿಯುದ್ದಕ್ಕೂ "ನಾನು ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಆಟ ಆಡೋದಕ್ಕೆ..." ಎಂದು ಸ್ವರಚಿತ ಹಾಡೊಂದನ್ನು ರಾಗವಾಗಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ಹಾಡು ಕೇಳಲಿಕ್ಕೆಂದೇ ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಬಂದು ನಿಂತಿರುತ್ತಿದ್ದೆ. ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅರ್ಚನೆ-ಅಭಿಷೇಕಗಳ ಚೀಟಿ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಅವರು, ನಾನು ನಮ್ಮ ಮಾವನೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತಿ ಮಂಗಳವಾರ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ, ಕರೆದು ತೆಂಗಿನಕಾಯಿ ಚೂರುಗಳನ್ನೋ, ಬಾಳೆಹಣ್ಣೊಂದನ್ನೋ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದೆಲ್ಲ ಸುಮಾರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದಿನ ಮಾತು. 

ಹೀಗಿರುವಾಗ, ಇದ್ದಕ್ಕಿದಂತೆ ಮೂರ್ತಿಯವರು ದೇವಸ್ಥಾನದ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬರುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಕಾಯಿ ಚೂರು ಬಾಳೆಹಣ್ಣುಗಳು ತಪ್ಪಿ ಹೋಗುವ ಆತಂಕದಲ್ಲಿ ನಾನು ಮನೆಗೆ ಬಂದಿದ್ದ ಅತ್ತೆ, ಮಾವನನ್ನು ಮೂರ್ತಿಯವರ  ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಿದೆ. "ಲೆಕ್ಕದಲ್ಲಿ ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದರಂತೆ" ಎಂದು ಹೇಳಿ ಮಾತು ತೇಲಿಸಿದ ಅವರು, ಆನಂತರ ನನಗೆ ಏನೂ ತಿಳಿಯದ ವಯಸ್ಸು ಎಂದು ಭಾವಿಸಿ ನನ್ನ ಮುಂದೆಯೇ ಒಳಕಾರಣವನ್ನು ಅಪ್ಪ ಅಮ್ಮನೊಡನೆ ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದು ಇನ್ನೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಕಟ್ಟಿದಂತಿದೆ. ಅರ್ಚನೆಗಾಗಿ ಬರೆಸಲು ಹೆಂಗಸರು ಬಂದಾಗ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಬೇಕೆಂದೇ ತಡ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಅಗತ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಲಿಗೆಯಿಂದ ಅವರೊಡನೆ ಮಾತಾಡುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಇದನ್ನು ಅದ್ಯಾರೋ ದತ್ತಿಯ ಗಮನಕ್ಕೆ ತಂದು, ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿಯವರು ಅವರನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಿದರು ಎಂದು ನಮ್ಮ ಮಾವನಿಗೆ ಪರಿಚಯವಿದ್ದ ಅರ್ಚಕರೊಬ್ಬರು ತೀರ್ಥ, ಪ್ರಸಾದಗಳನ್ನು ವಿತರಿಸುವಾಗ ಹೇಳಿದರಂತೆ. 

ಇದ್ದ ಪ್ರಾಯಶಃ ಒಂದೇ ಒಂದು ಆದಾಯದ ಮೂಲವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಮೇಲೆ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಕಳೆಗುಂದುತ್ತಾ ಬಂದರು. ಪ್ರತಿ ಹುಣ್ಣಿಮೆಯಂದು ಸತ್ಯನಾರಾಯಣಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲೂ, ಶನಿವಾರಗಳಂದು ಹನುಮಂತನಗರದ ನರಸಿಂಹಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲೂ, ಸಂಕಷ್ಟಹರ ಚತುರ್ಥಿಯ ದಿನ ದೊಡ್ಡ ಗಣೇಶನ ಗುಡಿಯಲ್ಲೂ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದರು. ಎಷ್ಟೇ ಜನರಿದ್ದರೂ, ಅವರ ಮಾತಿನ ಸದ್ದು ಮೀರಿ,  ಮೂರ್ತಿಯವರು "ವಾತಾಪಿ ಗಣಪತಿಮ್ ಭಜೇ..." ಎಂದೋ "ಶ್ರೀಮನ್ನಾರಾಯಣ..."  ಎಂದೋ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದದ್ದು ಕೇಳುತ್ತಿತ್ತು. ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬಂದ ಜನ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಶಲ್ಯದೊಳಗೆ ಒಂದು ರೂಪಾಯಿ, ಎರಡು ರೂಪಾಯಿ ಹಾಕಿದಾಗ ಅವರು ಕೈಯೆತ್ತಿ ಮುಗಿಯುತ್ತಿದ್ದದ್ದು ನೆನೆಸಿಕೊಂಡರೆ ಒಂದು ತೆರನಾದ ಸಂಕಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರೊಡನೆ ಮಾತಾಡಿ ಬರುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದಾಗ, ಅಮ್ಮ ಕಾರಣ ಹೇಳದೆಯೇ, "ಆ ಮುದುಕನ ಜೊತೆ ನಿಂದೇನು ಮಾತು?!" ಎಂದು ಗದರಿ, ಎಳೆದುಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು.   ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಬಾರಿ ಕಂಡಾಗ ಅವರನ್ನು ನೋಡಿ ಪರಿಚಯದ ನಗೆ ನಕ್ಕೆನೇ ಹೊರತು, ಹೋಗಿ ಮಾತಾಡಲಿಲ್ಲ - ಅಮ್ಮನಿಗೆ ಹೆದರಿ. 

ಆನಂತರದ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರ್ತಿಯವರ ನೆನಪುಗಳು ಮಾಸಲು ಆರಂಭವಾಯಿತು ಎಂದು ಕಾಣುತ್ತದೆ. ನನ್ನನ್ನು ಕಂಡರೆ ಅಪರಿಚಿತರಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಅವರಿಗೆ ನಿಗಾ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿರಬೇಕು. ಕೊಳಕಾದ  ಜುಬ್ಬವನ್ನೇ ಧರಿಸುತ್ತಾ, ಇದ್ದ ಸ್ವಲ್ಪ ಕೂದಲು ಕೆದರಿದ್ದರೂ ಬಾಚದೆ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಷ್ಟಾದರೂ, ಮತ್ತೆ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ, ನಾನು ಕಂಡಂತೆ, ಕಾಲಿಡಲಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮೊಡನೆ ಅಷ್ಟು ಆತ್ಮೀಯವಾಗಿದ್ದ ಅವರು ಹೀಗೆ ಹುಚ್ಚನಂತೆ ಓಡಾಡುತ್ತಿರುವಾಗಲೂ ನಮ್ಮ ಮನೆಯವರಾಗಲಿ ಅಥವಾ ಅವರಿಗೆ ಪರಿಚಯವಿದ್ದ ಬೇರೆಯವರಾಗಲಿ ಯಾಕೆ ಏನೂ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ನನಗೆ ಅರ್ಥವಾಗಿಲ್ಲ. 

ಸ್ವಲ್ಪ ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಬಂದಾಗಿನಿಂದ ಹಲವು ಬಾರಿ ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಕೆಲಸದಿಂದ ತೆಗೆದು ಹಾಕಿದ ಘಟನೆಯ ಕುರಿತಾಗಿ, ನಾನು ಗ್ರಹಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ರಾಮಮೂರ್ತಿಯವರ ಕುರಿತಾಗಿ ಯೋಚಿಸಿದ್ದೇನೆ. ನನಗೆ ಆ ಆರೋಪದಲ್ಲಿ ತಿರುಳು ಕಂಡಿಲ್ಲ. ಅವರ ನೆನಪಿಗೆ ನ್ಯಾಯವೊದಗಿಸಿದ ಆತ್ಮತೃಪ್ತಿಯೊಂದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ನನ್ನ ಈ ತೀರ್ಪಿನಿಂದ  ಯಾರಿಗೆ ಏನಾಗಬೇಕಿದೆ?  ಎಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಕಾಫಿ ಲೋಟವನ್ನು ಬುಟ್ಟಿಗೆ ಎಸೆದು ರೂಮಿಗೆ ಬಂದೆ.

Yours Whimsically - Part 8: Book Thieves

After Class 7, I had an opportunity to go on a trek to the Himalayas. It was successful, with some lessons on independence and responsibility for a boy just entering into his teens. On returning, one of my uncles, a writer himself, asked me to write down my experiences in the form of a travelogue. In hindsight, I think it was merely a passing remark or at the most, he meant it as an exercise in organizing my thoughts on paper. However, I took it seriously. So serious that even before I wrote a single word, I was mentally writing down a guest list for the book release and rehearsing a few lines of the speech I would make at the event, desperately trying to sound mature beyond my years!

It took me a couple of months to complete the first (and only) draft. A full eighty-pages of a king-sized notebook. When my uncle came home, he glanced through the draft and even read a few lines aloud, acknowledging and appreciating the effort. He agreed to read it and review it, before any thought could be given to publishing it. He took it home and while they were shifting houses a few days later, the book seemed to have developed a will of its own and disappeared from the face of the earth. That was the last I ever heard of my nameless travelogue.

Some of us in the family share a similar interest in books. Relatives who come home, at the least, glance cursorily at the collection before leaving. These are moments of tremendous anxiety for my brother and me. 'What if they decide to take a book which we plan to read?' Children in Indian households are brought up to never say 'No' to elders and specially, relatives. However, that is not the only reason for our anxiety. Experience has taught us that every now and then, we invariably bid farewell to a book for the very last time. Any attempt to convince our parents to ask the concerned party to respectfully return the book to the rightful owners is met with "What would she think if we asked - for a mere book?" It is very difficult to fathom the undercurrents at play in a middle-class Indian family. For some days, my brother and I employed the (seemingly rude) strategy of rehabilitating vulnerable books in our wardrobes (where nobody would look into) at any remote sign of impending 'danger'!

Trysts with friends in this regard haven't been positive either. The very first time a friend of mine borrowed a book was when we were in high-school. Those were times when '3 Idiots' was rewriting box-office records and my friend felt compelled to read Chetan Bhagat's 'Five Point Someone'. I am not sure if he read the book or otherwise. However, it has been more than six years since and there is no sign of the book being returned. While some may argue that it worked in my favor by ridding me of a Chetan Bhagat book, it is, ultimately, a book.

It is for these reasons that we came up with a not-so-rude strategy the last time we reorganized the book shelf. We now have a catalogue of all the books in our possession. Every time a book leaves the perimeter of the house, it is dutifully recorded into the catalogue, with details of who it has been taken by and when.

It is not that the idea of a Kindle hasn't crossed the mind. But then, electronic copies of books, however convenient, don't give you an opportunity to show off the opulence, do they?!

ಮದುವೆ ಪ್ರಸಂಗ

ಅಜ್ಜಿ ನಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಬಂದಿದ್ದಾಗ ಒಂದು ಮಧ್ಯಾಹ್ನ, ನನಗೆ  ಹೊತ್ತು ಕಳೆಯುವುದು ಹೇಗೆಂದು ತೋಚದೆ ಅವರ ಬಳಿ ಹೋಗಿ, ಅವರ ಮದುವೆಯ ಸಂದರ್ಭದ ಕತೆಗಳನ್ನು ಹೇಳುವಂತೆ ಕೇಳಿದೆ. ಆಗ ಅವರು ತಮ್ಮ ನೆನಪನ್ನು ಕೆದಕುತ್ತಾ ಈ ಕತೆಯನ್ನು ನನಗೆ ಹೇಳಿದರು.

"ಇದೆಲ್ಲ ಸುಮಾರು ಅರವತ್ತೈದು ವರ್ಷದ ಹಿಂದಿನ ಕತೆ. ಆಗಿನ್ನೂ ನನಗೆ ಮದುವೆ ಗೊತ್ತಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ವಯಸ್ಸಿನ ನನ್ನಿಬ್ಬರು ಗೆಳತಿಯರಿಗೂ ಕೂಡ. ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಅಂತ ಒಬ್ಬಳ ಹೆಸರು. ಇನ್ನೊಬ್ಬಳು ವಿಮಲಾ ಅಂತ. ಆ ಲಕ್ಷ್ಮಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಅಣ್ಣ ಇದ್ದ - ಚಂದ್ರು ಅಂತ. 

"ವಿಮಲಾಳ ತಂದೆಗೆ ಅವಳನ್ನ ಚಂದ್ರುವಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಬೇಕು ಅಂತ ಅನ್ನಿಸಿ, ಅದೇ ಮಾತನ್ನ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ತಂದೆಯೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಮಾಡಿದ್ರು. ವಿಮಲಾ ಬಹಳ ಒಳ್ಳೆ ಹುಡುಗಿ. ಅಲ್ಲದೆ, ಅವಳು ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಬಹಳ ಒಳ್ಳೆ ಸ್ನೇಹಿತೆಯರಾಗಿದ್ರಿಂದ, ನಾಳೆ ಮದುವೆ  ಆಗಿ ಬಂದಮೇಲೂ ಅತ್ತಿಗೆ - ನಾದಿನೀರು  ಜಗಳವಾಡಿ ಮನೆ ಒಡೆಯೋ ಪ್ರಸಂಗ ಬರಲ್ಲ ಅಂತ ಅವರಿಗೂ ಅನ್ನಿಸರಬೇಕು. ಅವರೂ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ್ರು. ಲಕ್ಷ್ಮೀಗಂತೂ ವಿಮಲಾ ತನ್ನ ಅತ್ತಿಗೆಯಾಗಿ ಬರ್ತಾಳೆ ಅಂತ ಬಹಳ ಖುಷಿಯಾಯ್ತು. ನನಗೂ ಅಷ್ಟೇ. ನಮ್ಮ ಮನೇಲೆ ಮದುವೆ ನಡಿಯೋ ಅಷ್ಟು ಸಂತೋಷ!

"ಹೀಗಿರುವಾಗ, ಒಂದು ದಿನ ನಾವು ಮೂವರು ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಮನೇಲಿ ಕೂತು ಹರಟುತ್ತಿದ್ವಿ. ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ತಂದೇನೂ ವಿಮಲಾಳ ತಂದೇನೂ ಹೊರಗಡೆ ಕೂತು ಕೊಟ್ಟು - ಕೊಳ್ಳುವ ವಿಚಾರವಾಗಿ ಏನೋ ಮಾತಾಡ್ತಿದ್ರು. ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದ ಹಾಗೆ, ವಿಮಲಾ ಹೊರಗೆ ಹೋಗಿ 'ಅಪ್ಪ, ನಂಗೆ ಈ ಮದುವೆ ಬೇಡ' ಅಂದ್ಲು. ನಮ್ಗೆಲ್ಲಾ ಬಹಳ ಆಶ್ಚರ್ಯ ಆಯ್ತು. ಚಂದ್ರು ಅಂತ ಹುಡ್ಗ ಸಿಗೊಕ್ಕೆ ಪುಣ್ಯ ಮಾಡಿರ್ಬೇಕು ಅಂತ ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ನಾವುಗಳು ಮಾತಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದುಂಟು. ಈಗ ನೋಡಿದ್ರೆ ಅವಳು ಹೀಗೆ ಹೇಳ್ತಿದ್ದಾಳೆ! ಅವಳ ತಂದೆ ಬಹಳ ನಯವಾಗಿ 'ಯಾಕಮ್ಮ?' ಅಂತ ಕೇಳಿದ್ರು. 'ನಾನು ಈ ಮದುವೆಗೆ ಒಪ್ಪಿದ್ದೇ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಜೊತೇಲಿ ಇರಬಹುದು ಅಂತ. ನನಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಜೊತೇಲೆ ಮದುವೆ ಮಾಡಿ' ಅಂತ ಹೇಳಿ, ಯಾರ ಜೊತೆಗೂ ಇನ್ನೊಂದು ಮಾತಾಡದೆ ಹೊರನಡೆದುಬಿಟ್ಟಳು. 

"ವಿಮಲಾಳ ತಂದೆ 'ಇದ್ಯಾವ ಗಾಳಿ ಮೆಟ್ಟಿಕೊಳ್ತು?' ಎನ್ನುತ್ತಾ ಒಂದಷ್ಟು ನಿಮಿಷ ದಿಕ್ಕೇ ತೋಚದೆ ಕೂತುಬಿಟ್ರು. ನಮಗೂ ಏನು ನಡೀತಿದೇ ಅಂತ ಅರ್ಥ ಆಗ್ಲಿಲ್ಲ. ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ತಂದೆ 'ಹುಚ್ಚು ಹುಡುಗಿ! ಪಾಪ ಮದುವೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಹೆದರಿರಬೇಕು. ಮನೆಗೆ ಹೋಗಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಾಧಾನವಾಗಿ ಕೂತು ಮಾತಾಡಿ' ಎಂದು ಅವರಿಗೆ ಧೈರ್ಯ ಹೇಳಿದರು. 

"ಇದಾದ ಒಂದೆರಡು ವಾರಗಳು ಮದುವೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಯಾರೂ ಏನೂ ಮಾತಾಡಲಿಲ್ಲ. ಆನಂತರ ಮತ್ತೆ ವಿಮಲಾಳನ್ನು ಕೇಳಿದಾಗ, ಅವಳು ಅದೇ ಉತ್ತರ ಕೊಟ್ಟಳಂತೆ. ಅವಳ ತಂದೆಗೆ ಜಂಘಾಬಲವೇ ಇಲ್ಲದ ಹಾಗಾಯ್ತು. ಏನೂ ತೋಚದೆ ನಮ್ಮಪ್ಪನ ಹತ್ತಿರವೂ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ತಂದೆ ಹತ್ತಿರವೂ ಹೇಳಿಕೊಂಡ್ರು. ಯಾರಾದ್ರೂ ಮಾಟ ಮಾಡ್ಸಿರ್ಬೇಕು ಅನ್ನಿಸಿ, ನಮ್ಮೂರಿನ ಬಳಿಯಿದ್ದ ಒಬ್ಬ ಮಂತ್ರವಾದಿ ಹತ್ರ ಹೋದ್ರಂತೆ. ಅವ್ನು ಪ್ರಶ್ನೆ ಹಾಕಿ ನೋಡಿ, ಇದೆಲ್ಲ ಆ ರಮೇಶನ ಆತ್ಮದ್ದೇ ಕಿತಾಪತಿ ಅಂದನಂತೆ. 

"ಆಗ ಒಂದೆರಡು ವರ್ಷದ ಮುಂಚೆ, ನಮ್ಮ ಬೀದಿಲೀ ರಮೇಶ ಅಂತ ಒಬ್ಬ ಹುಡುಗ ಇದ್ದ. ಲಕ್ಶ್ಮೀನಾ ಮದ್ವೆ ಮಾಡ್ಕೋ ಅಂತ ಬಹಳ ಪೀಡಿಸ್ತಿದ್ದ. ನೋಡೋವರಿಗು ಲಕ್ಷ್ಮಿ ನೋಡಿ ಅವಳ ಅಪ್ಪಂಗೆ ಹೇಳಿದ್ಲು. ಅವ್ರು ಊರಿನೋರ ಮುಂದೆ ಅವ್ನಿಗೆ ಬೈದು, ಕಪಾಳಕ್ಕೆ ಹೊಡೆದು ಔಮಾನ ಮಾಡಿದ್ರು. ಅದಾದ ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನಕ್ಕೆ ಅವ್ನು ವಿಷ ತೊಗೊಂಡು ಸತ್ತೋದ. ಈಗ ಅವನು ವಿಮಲಾಳ ಒಳಗೆ ಸೇರ್ಕೊಂಡು ಹೀಗೆಲ್ಲ ಮಾಡ್ತಿದಾನೆ ಅಂತ ಆ ಮಂತ್ರವಾದಿ ಹೇಳ್ದ. 

"ಮದ್ವೆ ದಿನ ತೀರಾ ಹತ್ರ ಆಗೋದ್ರೊಳ್ಗೆ ಇದನೆಲ್ಲ ಕಳ್ಕೋಬೇಕು ಅಂತ ವಿಮಲಾಳ ತಂದೆ ಆ ಮಂತ್ರವಾದೀನಾ ಮನೆಗೇ ಕರಿಸಿದ್ರು. ನಾನು ನೋಡಕ್ಕೆ ಹೋಗ್ಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ರೆ, ಪಕ್ಕದ ಮನೇಲಿ ನಿಂತು ಎಲ್ಲ ಕೇಳ್ತಾಯಿದ್ದೆ. ಅವ್ನು ಭೂತ ಬಿಡಿಸಿದನೋ ಏನೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ವಿಮಲಾ ನೋವಿನಿಂದ ನರಳಿದ್ದು, ಜೋರಾಗಿ ಚೀರಿದ್ದು ಮಾತ್ರ ಗೊತ್ತು ನಂಗೆ. ಮಂತ್ರವಾದಿ ಹೋದ ಮೇಲೆ ಹೋಗಿ ನೋಡಿದ್ರೆ, ಅವಳು ಅತ್ತೂ ಅತ್ತೂ, ಸುಸ್ತಾಗಿ ಮಲಗಿದ್ದಳು. ಅವಳ ಮೈಮೇಲೆಲ್ಲಾ ಬರೆಗಳು. ಅದ್ಯಾವ ಕಡ್ಡೀಲಿ ಹೊಡೆದಿದ್ನೋ ಹಾಳಾದವ್ನು! 

"ಬರೆಯ ಗಾಯಗಳು ಮರೆಯಾಗೋ ವೇಳೆಗೆ ಮದುವೆಯ ದಿನ ಬಂದೇಬಿಡ್ತು. ವಿಮಲಾಳ ತಂದೆಗಿದ್ದ ಒಂದೇ ಒಂದು ಆತಂಕ ಅಂದ್ರೆ ಮದುವೆಯ ದಿನ ಯಾರಾದ್ರೂ ಬಂದು ಅವರ ಮಗಳಿಗೆ ಮೆಟ್ಕೊಂಡಿದ್ದ ಗಾಳೀ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಬಹುದು ಅಂತ. ಪುಣ್ಯಕ್ಕೆ, ಹಾಗೇನು ಆಗ್ಲಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲ ಸುಸೂತ್ರವಾಗಿ ಮುಗೀತು. 

"ಮದುವೆಯಾಗಿ ಮೂರು ತಿಂಗಳಾಗಿರಬೇಕು. ಒಂದು ದಿನ, ಮನೇಲಿ ಯಾರು ಇಲ್ಲದ ಸಮಯ ನೋಡಿ, ವಿಮಲಾ ವಿಷ ತೊಗೊಂಡು ಪ್ರಾಣ ಕಳ್ಕೊಂಡ್ಳು. ರಮೇಶ ಆ ಮನೆ ಮೇಲೆ ಸೇಡು ತೀರಿಸ್ಕೊಂಡ ಅಂತ ಊರಲ್ಲಿ ಎಲ್ರೂ ಮಾತಾಡ್ಕೊಂಡ್ರು. ಆಮೇಲೆ, ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಮದುವೆಯಾಗಿ ಬೇರೆ ಮನೆಗೆ, ಬೇರೆ ಊರಿಗೆ ಹೋದ್ಲು. ನಾನು ನಿಮ್ಮ ತಾತನ್ನ ಮನೆಗೆ ಬಂದೆ. ಈಗ ಅವ್ಳು ಎಲ್ಲಿದ್ದಾಳೋ? ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ವೋ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಅಜ್ಜಿ ಹೊರಗಡೆ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಗಾಡಿಗಳ ಕಡೆ ಮುಖ ಮಾಡಿದರು. .

ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಅವರ ನೆನಪುಗಳ, ಭಾವನೆಗಳ ಜೊತೆ ಇರಲು ಬಿಟ್ಟು ಒಳನಡೆಯಲು ಏಳಬೇಕೆಂದಿದ್ದಾಗ ಅಜ್ಜಿಯೇ ಮಾತಿಗಿಳಿದರು. "ನಂಗೇನನ್ಸತ್ತೆ ಗೊತ್ತಾ? ವಿಮಲಂಗೆ ಯಾವ ಭೂತಾನೂ ಮೆಟ್ಟ್ಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವ್ಳಿಗೆ ಹುಡ್ಗನ್ನ ಬದ್ಲು ಒಬ್ಬ ಹುಡ್ಗಿ ಮೇಲೆ ಪ್ರೀತಿ ಇತ್ತು. ತಪ್ಪೇನು? ಅಬ್ಬಬ್ಬಾ ಅಂದ್ರೆ ಮದ್ವೆ ಆಗ್ತಿರ್ಲಿಲ್ಲ, ಅಷ್ಟೇ ತಾನೇ? ಆ ಮಂತ್ರವಾದಿನಾ ಕರ್ಸಿ ಮದ್ವೆ ಏನೋ ಮಾಡ್ಸಿದ್ರು. ಆದ್ರೇ, ಅವ್ನನ್ನ ಕರೆಸ್ದೆ ಇದ್ದಿದ್ರೆ, ವಿಮಲಾ ಇನ್ನಷ್ಟು ದಿನ ಜೀವಂತವಾಗಿ ಇರ್ತಿದ್ಲೋ ಏನೋ" ಎಂದು ಹೇಳುವಾಗ ಅಜ್ಜಿಯ ಧ್ವನಿ ಭಾರವಾಗಿತ್ತು. "ಈ ಮಾತನ್ನ ನಾನೇನಾದ್ರೂ ಆಗ ಹೇಳಿದ್ದಿದ್ರೆ, ಅವಳ ಜೊತೆ ನಂಗೂ ಆ ಮಂತ್ರವಾದಿ ಬರೇ ಬೀಳೋವರ್ಗು ಹೊಡೀತಿದ್ನೇನೋ" ಎಂದು ಹೇಳಿ, ವ್ಯಂಗ್ಯವಾಗಿ ನಗುತ್ತಾ ಅಜ್ಜಿ ಒಳನಡೆದರು. 

ಶ್ರಾದ್ಧದ ಸುತ್ತಾಮುತ್ತಾ...

ಮಸುಕು ಮಸುಕಾದ ಬಾಲ್ಯದ ನೆನಪುಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ತಾತ ತೀರಿಹೋಗಿದ್ದು ಸಹ ಒಂದು. ಆಗ ನನಗೆ ಮೂರೂ ತುಂಬಿರಲಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮತ್ತೆಯ ಮನೆಯ ವೆರಾಂಡಾದಲ್ಲಿ ಬಿಳಿಯ ಬಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದ ತಾತ ಏಳುತಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ ಎಂದು ಕೇಳಿದ್ದು ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಜ್ಞಾಪಕವಿದೆ (ಅಥವಾ ಹಾಗೆ ನಾನು ಚಿತ್ರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆಯೋ? ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ!). ಸಾವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಅರಿವಿಲ್ಲದ ಆ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ತಾತ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಜೊತೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬುದೊಂದು ಬಿಟ್ಟರೆ ಬೇರೇನೂ ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲ. (ಸಾವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಈಗ 'ಅರಿವಿ'ದೆ ಎಂದು ನಾನು ಹೇಳುತ್ತಿಲ್ಲ. ಹಾಗೆ ಭಾವಿಸಲೂಬಾರದು.) 

ತದನಂತರ, ಪ್ರತೀ ವರ್ಷ ನಾನು ನಮ್ಮ ತಾತನ ತಿಥಿಗಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ತಿಥಿಮನೆಯ ಹುಳಿಗೆ ಇರುವ ರುಚಿ ಬೇರೆಯ ಹುಳಿಗಳಿಗೆ  ಖಂಡಿತ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಅದೂ ಅಲ್ಲದೆ, ವಡೆ-ಪಾಯಸ, ಆಂಬೊಡೆಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಸಜ್ಜಪ್ಪವೋ ರವೆಯುಂಡೆಯೋ ಇರುತ್ತಿತ್ತು. ಅಡುಗೆಯವರಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೆಚ್ಚು ದುಡ್ಡು ಕೊಟ್ಟರೆ, ಎರಡು-ಮೂರು ದಿನಗಳಿಗಾಗುವಷ್ಟು ಭಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಪಾರ್ಸೆಲ್ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು! ಏನೇ ಆಗಲಿ, "ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭೋಜನಪ್ರಿಯಂ" ಅಲ್ಲವೇ?!

ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕಾರಣವೂ ಇತ್ತು. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಊರುಗಳಲ್ಲಿದ್ದ  ನಮ್ಮ ಇಬ್ಬರು ದೊಡ್ಡಪ್ಪಂದಿರು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದರು - ನಮ್ಮ ತಾತನ ತಿಥಿಗೆ. ಹೀಗಾಗಿ ನಮ್ಮ ತಾತನ ತಿಥಿ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ಕುಟುಂಬದ 'ಗೆಟ್-ಟುಗೆತರ್' ಎಂದೇ ನಾನು ಭಾವಿಸಿದ್ದೆ. (ಈಗ ಎಲ್ಲರೂ ಒಂದೇ ಊರಿನಲ್ಲಿ ಇರುವುದರಿಂದ ಹಬ್ಬದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿಯೂ  ಗೆಟ್-ಟುಗೆತರ್ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.) ನಮ್ಮ ದೊಡ್ಡಪ್ಪ ಪ್ರತೀ ಬಾರಿ  ಊರಿಗೆ ಹೋಗುವ ಮುನ್ನ, ಮನೆಯ ಬಳಿಯಿದ್ದ ವಿ.ಬಿ. ಬೇಕರಿಗೋ ಬಟರ್ ಸ್ಪಾಂಜಿಗೋ ಹೋಗಿ ಬಿಸ್ಕತ್ತು, ಖಾರ ಸೇವೆ ಮೊದಲಾದ ತಿಂಡಿಗಳನ್ನು ಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಚಿಕ್ಕವನಾದ ನನ್ನನ್ನೂ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಏನಾದರೂ ಕೊಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟೇ ತಿಂದರು, ಇನ್ನೊಬ್ಬರು ಕೊಡಸಿದ ತಿಂಡಿಯೇ ಹೆಚ್ಚು ರುಚಿಯಲ್ಲವೇ? ಈ ಎಲ್ಲದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ನನಗೆ ನಮ್ಮ ತಾತನ ತಿಥಿ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು. 

ತಾತ ತೀರಿಹೋದ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ನಮ್ಮ ದೊಡ್ಡಪ್ಪಂದಿರು ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಎರಡೆರಡು ಬಾರಿ ಬರಲು ಶುರು ಮಾಡಿದರು - ನಮ್ಮ ಅಜ್ಜಿಯ ತಿಥಿಗೋಸ್ಕರ. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಯಾರಾದರೂ ಸತ್ತಾಗ 'ಗರುಡ ಪುರಾಣ'ವನ್ನು ಓದುವುದು ವಾಡಿಕೆ. ನಮ್ಮಪ್ಪ ಸಹ ಓದುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇಂತಹ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಮಕ್ಕಳ ಕೈಗೆ ಸಿಗದ ಹಾಗೆ ಇಡುತ್ತಾರೆ. ನಾನು ಈ ಪುಸ್ತಕ ಇರುವ ಸ್ಥಳ ನೋಡಿಕೊಂಡು ಕದ್ದು ಓದಿ, ಬೈಸಿಕೊಂಡೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರಚೋದಿಸಿದ್ದು ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮ ಎರಡನೇ ದೊಡ್ಡಪ್ಪ. ವೈಕುಂಠ ಸಮಾರಾಧನೆಯವರೆಗೂ ನಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಇದ್ದ ಅವರು,  ರಕ್ತ, ಕೀವುಗಳು ತುಂಬಿದ್ದ ವೈತರಣೀ ನದಿಯನ್ನೂ ಪರಲೋಕದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಅನುಭವಿಸಬೇಕಾದ ಕಾರ್ಪಣ್ಯಗಳನ್ನೂ ಅತಿ ರೋಚಕವಾಗಿಯೂ ಭಯಂಕರವಾಗಿಯೂ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದರು. ಕೆಟ್ಟ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ತಡೆಯಲಾರದೆ, ನಾನು ಅದನ್ನು ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲೇ ಓದಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸ ಹೋಗಿ ಸಿಕ್ಕಿಬಿದ್ದೆ. ಅದ್ಯಾಕೋ, ಈವರೆಗೂ ಆ ಆಸೆ ಫಲಕಾರಿಯೇ ಆಗಿಲ್ಲ. 

ಸ್ವಲ್ಪ ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಬಂದ ಮೇಲೆ, ತಿಥಿ ಮಾಡುವುದು ನಿರರ್ಥಕ ಎಂದು ಅನಿಸತೊಡಗಿತು. ಈ ವಿಚಾರವಾಗಿ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಚರ್ಚೆಗಳೂ ನಡೆದಿವೆ. 

ಪ್ರತೀ ಬಾರಿಯೂ ಅದದೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಕರೆದು ತಿನ್ನಿಸುವ ಬದಲು ನಿಜಕ್ಕೂ ಅಗತ್ಯವಿದ್ದವರಿಗೆ ಅನ್ನದಾನ ಮಾಡುವುದು ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲವೇ? ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೋ! ಊಟದ ಜೊತೆಗೆ ಪಂಚೆ ಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟರೆ, ದಕ್ಷಿಣೆಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟ ಹಣದಲ್ಲಿ ಚೌಕಾಶಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. 

ತಿಥಿ ಮಾಡುವಾಗ ಕರ್ತೃಗಳು ಉಪವಾಸವಿರಬೇಕು. ಆದರೆ ನಮ್ಮ ದೊಡ್ಡಪ್ಪ ಒಬ್ಬರು ಬರೀ ಅವಲಕ್ಕಿಯನ್ನೋ ಮೊಸರವಲಕ್ಕಿಯನ್ನೋ ತಿನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅವಕ್ಕೆ ದೋಷವಿಲ್ಲವಂತೆ. ಈ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದವರು ಇಂತಹ "ಟೆಕ್ನಿಕಲ್ ಲೂಪ್ಹೋಲ್"ಗಳನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡೇ ರಚಿಸಿದರೋ ಏನೋ ಎಂದು ಅನುಮಾನವಾಗುತ್ತದೆ! 

ನಮ್ಮ ತಾತನ ತಿಥಿ  ಮಾರ್ಚ್-ಏಪ್ರಿಲ್ ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಅದೇ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಭಾರತದ ಯಾವುದಾದರೂ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಸರಣಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ತಿಥಿ ಮಾಡಿಸುವ ಜೋಯಿಸರು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಕ್ಕೆ ಬಂದವರಾದಿಯಾಗಿ ಎಲ್ಲರೂ ಬಂದು ಸ್ಕೋರ್ ಕೇಳಿ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. 

ವಯಸ್ಸಿನ ಜೊತೆಗೆ ಹಸಿವು ತಡೆಯುವ ಶಕ್ತಿಯೂ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಪ್ರತೀ ಬಾರಿಯೂ ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಕಾರಣಕ್ಕೆ ನಮ್ಮಪ್ಪ ದೊಡ್ಡಪ್ಪಂದಿರಿಂದ ಗೊಣಗಾಟ - ಕಿರುಚಾಟಗಳು ನಡೆದೇ ನಡೆಯುತ್ತವೆ. 

ಇಷ್ಟಾದರೂ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ತಿಥಿ ಮಾಡಿಯೇ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ತಾತ - ಅಜ್ಜಿಯರ ಆತ್ಮಕ್ಕೆ ಶಾಂತಿ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಇವರುಗಳ ನಂಬಿಕೆ. 

ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಗಿರುವ ನನಗೆ ತಾತನ ತಿಥಿ ತಪ್ಪುತ್ತದೆ. ಆ ದಿನದಂದು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಊಟಕ್ಕೆ ಕುಳಿತ ನಂತರವೇ ನಾನು ಊಟ ಮಾಡಿದ ಸಂದರ್ಭವೂ ಇದೆ. ಆನಂತರ "ಅದೇಕೆ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದೆ?" ಎಂದು ನನ್ನನ್ನು ನಾನೇ ಕೇಳಿಕೊಂಡದ್ದೂ ಇದೆ.

ಮನೆಗೆ ಹೋದಾಗಲೆಲ್ಲ ನಾನು ಅಜ್ಜಿಯ ತಿಥಿಗೆ ಕಾಯುತ್ತೇನೆ - ವಡೆ-ಪಾಯಸದ ಆಸೆಯಲ್ಲಿ!  

ನಿರ್ಣಯ

ಕಳೆದ ಸಲ ಊರಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗಿನ ಮಾತು. ಊಟದ ನಂತರ ನಮ್ಮ ಮಾವನೊಡನೆ ಜಗುಲಿಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ಹರಟುತ್ತಿದ್ದೆ. ನಮ್ಮನ್ನು ನೋಡಿದ ವೆಂಕಟೇಶಬಾಬು ಬಂದು ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಿಂದಲೇ "ನಮಸ್ಕಾರ ಬುದ್ದಿ" ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಿಂತ. ಅಷ್ಟು ದೂರದಿಂದಲೇ ಅವನು ಕುಡಿದಿದ್ದ ಎಂದು ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ವೆಂಕಟೇಶಬಾಬು ನಮಗೇನು ಹೊಸಬನಲ್ಲ. ನನಗೆ ನೆನಪಿದ್ದಾಗಿನಿಂದಲೂ ಅವನು ನಮ್ಮ ಮಾವನ ಮನೆಯ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗುತ್ತಿದ್ದ. ನನ್ನ ಸೋದರ ಸಂಬಂಧಿಗಳೆಲ್ಲ, ಅವನ ವಯಸ್ಸನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ, ಅವನನ್ನು "ಹೋಗೋ", "ಬಾರೋ" ಎಂದೇ ಮಾತಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.  ಅವನೂ ಎಂದು ಎದುರಾಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೂ, ನಾನು "ಬನ್ನಿ", "ಹೋಗಿ" ಎಂದೇ ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದೆ. ಕುಡಿದ ಅಮಲಿನಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮಾತಾಡುತ್ತಾನೆಂದು ಪ್ರತೀತಿ ಇತ್ತು ಅವನ ಬಗ್ಗೆ. ಆದರೆ ನಾನು ಯಾವತ್ತೂ ಕೇಳಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವನ, ಮಾವನ ನಡುವಿನ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾದರೂ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮಾತಾಡಬಹುದೇನೋ ಎಂದು ನಾನು ಗಮನಿಸುತ್ತಾ ಕುಳಿತೆ. ಅವನ ಬಾಯಿಂದ ಹೊರಟ  ಹೆಂಡದ ದುರ್ನಾತ ಬಿಟ್ಟರೆ ಬೇರೇನೂ ಗಿಟ್ಟಲಿಲ್ಲ. "ಏನ್ರಿ ಬಾಬು, ನಿಮಗೆ ಮದ್ವೆ ಗಿದ್ವೆ ಆಗಿದ್ಯೋ?" ಎಂದು ಅಮಾಯಕವಾಗಿ ಕೇಳಿದೆ, ಮಾತಿಗಿಳಿಯುತ್ತಾ. ಅದೇನಾಯಿತೋ, ಬಾಬು ಎದ್ದು ಹೊರಟೇ ಬಿಟ್ಟ. "ಏನಾಯಿತು?" ಎಂದು ಮಾವನ್ನ ಕೇಳಿದೆ. ಆಗ ಅವರು ಬಾಬುವಿನ ಕಥೆ ಹೇಳಿದರು.

ಚಿಕ್ಕವನಿದ್ದಾಗಿನಿಂದಲೂ ಬಾಬು ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಸಣ್ಣ ಪುಟ್ಟ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಆಳಾಗಿ ದುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಮದುವೆ, ಮುಂಜಿ, ತಿಥಿ-ವೈಕುಂಠಗಳು ನಡೆದರೂ, ಅಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಸ್ವಲ್ಪ ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಬಾಬು ಊರಿನಲ್ಲೇ ಅವರಿವರ ಬಳಿಯೂ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾ ತನ್ನದು ಎನ್ನುವ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಮನೆಯನ್ನೂ ಬಾಡಿಗೆಗೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡ. ಅವನ ಮದುವೆಯಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಮಾವನೇ ಹೆಣ್ಣಿಗೆ ತಾಳಿ ಮಾಡಿಸಿ ಕೊಟ್ಟರು . ಮದುವೆಯ ನಂತರ ಬಾಬು ಅವನ ಹೆಂಡತಿ ಮಾದೇವಿಯೊಂದಿಗೆ ಬಂದು, ನಮ್ಮ ಅಜ್ಜಿಯ ಹಾಗು ಅತ್ತೆ - ಮಾವನ ಆಶೀರ್ವಾದ ಪಡೆದು ಹೋಗಿದ್ದ. ಮೂರ್ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಎಲ್ಲವೂ ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ಇತ್ತು, ಮಗುವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದೊಂದು ಬಿಟ್ಟರೆ.

ಅದೊಂದು ಸಲ, ಬಾಬುವಿಗೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಸಿಕ್ಕಿತು - ಯಾವುದೋ ದೊಡ್ಡ ಅಪಾರ್ಟ್ಮೆಂಟ್ ನಿರ್ಮಾಣದ ಕಾಮಗಾರಿ. ಊರಿನಲ್ಲಿ ಅವನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಕೆಲಸಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಬಳ ಸಿಕ್ಕುತ್ತದೆ ಎಂದು ಅವನೂ ಹೊರಟ, ಮಾದೇವಿಯನ್ನು ಊರಿನಲ್ಲೇ ಬಿಟ್ಟು. ಮೊದಲ ತಿಂಗಳು ವಾರಕೊಮ್ಮೆ ಬಂದು ಹೋಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಆಮೇಲೆ, "ಸುಮ್ಮನೆ ಖರ್ಚು ಯಾಕೆ?" ಎಂದು ತಿಂಗಳ ಮೊದಲಿನಲ್ಲಿ ಬಂದು ಅವಳ ಕೈಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ದುಡ್ಡು ಕೊಟ್ಟು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ. ಸುಮಾರು ಆರೇಳು ತಿಂಗಳ ನಂತರ ಬಾಬು ಊರಿಗೆ ವಾಪಸ್ಸಾದ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಕೆಲಸ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ.

ಹೋಗುವ ಮೊದಲು ಆಗೊಮ್ಮೆ ಈಗೊಮ್ಮೆ ಕುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಬಾಬು, ಈಗ ದಿನವೂ ಕುಡಿಯಲು ಶುರು ಮಾಡಿದ. ಅಷ್ಟೇ ಆಗಿದ್ದರೆ ಮಾದೇವಿಯೂ ಸಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಳೋ ಏನೋ. ಆದರೆ, ಕುಡಿದ ಅಮಲಿನಲ್ಲಿ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದ ಮನೆಯವರಿಗೆ ಕೇಳುವಂತೆ "ನನಗೆ ಒಂದು ಮಗು ಹೆತ್ತು ಕೊಡಕ್ಕೆ ಆಗಲ್ವೇನೇ?" ಎಂದು ಬಯ್ಯಬಾರದ ಪದಗಳಲ್ಲಿ ಬಯ್ಯಲು ಶುರು ಮಾಡಿದ. ರೋಸಿ ಹೋದ ಮಾದೇವಿ, ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಹಿತ್ತಲಿನಲ್ಲಿ ಕುಕ್ಕರುಗಾಲಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು  ಅವಳ ಗೋಳಿನ ಕಥೆಯನ್ನು ನಮ್ಮ ಅಜ್ಜಿ, ಅತ್ತೆಗೆ ಹೇಳಿದಳಂತೆ. ಇವರುಗಳು ನಮ್ಮ ಮಾವನಿಗೆ ಹೇಳಿದರಂತೆ, ಬಾಬುವಿಗೆ ತಿಳಿಹೇಳಲು. ನಮ್ಮ ಮಾವನೂ  ಅವನನ್ನು ಕರೆದು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಯ್ದರು. ಅವರ ಭಯಕ್ಕೋ ಏನೋ, ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಬಾಬು ಕುಡಿಯುವುದನ್ನು ಬಿಟ್ಟನಂತೆ; ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಹೀಯಾಳಿಸುವುದನ್ನು ಕೂಡ. ಆದರೆ, ಅವನು ಕುಡಿಯುವುದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೂ, ಹೆಂಡ ಅವನನ್ನು ಬಿಡಲಿಲ್ಲ. ಅವನ ಚಟ ಮತ್ತೆ ಶುರುವಾದಾಗ, ಮಾದೇವಿಗೆ ದಿಕ್ಕೇ ತೋಚದಾಯಿತು. ಆಗ ಅವಳಿಗೆ ಸಾಂತ್ವನ ಹೇಳಿದವನೇ ಎದುರು ಮನೆಯ ಶೇಖರ.

ಶೇಖರನಿಗೆ ಈಗೆರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಮದುವೆಯಾಗಿತ್ತು. ಊರ ಹಬ್ಬಕ್ಕೆಂದು ಹೋದ ಹೆಂಡತಿ ಅದ್ಯಾಕೋ ವಾಪಸ್ಸು ಬರಲೇ ಇಲ್ಲ. ಇವನು ವರದಕ್ಷಿಣೆಗಾಗಿ ಗೋಳುಹೊಯ್ದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದನೆಂದೂ, ಹೆಂಡತಿಗೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದನೆಂದೂ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ  ಗುಸುಗುಸು  ಹಬ್ಬಿತ್ತು. ಇಷ್ಟಾಗಿಯೂ, ಮಾದೇವಿಗೆ ಇವನೊಡನೆ ಸ್ನೇಹವಾಯಿತು. ಕ್ರಮೇಣ, ಸ್ನೇಹ ಸಂಬಂಧವಾಯಿತು. ಇವರ ಬಗ್ಗೆ ಅವರ ಬೀದಿಯ ಎಲ್ಲರೂ ಮಾತಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರೂ, ಬಾಬುವಿಗೆ ಹೇಳುವ ಧೈರ್ಯ ಯಾರಿಗೂ ಮೂಡಲಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಮಾವನಿಗೆ ತಿಳಿದೇ ಇರಲಿಲ್ಲವಂತೆ. ತಿಳಿದಿದ್ದರೆ, ಮಾದೇವಿಯನ್ನು ಕರೆದು ತಿಳಿಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರೋ ಏನೋ.

ಶೇಖರ ಮಾದೇವಿಯರ ಸಂಬಂಧ ಎಷ್ಟು ಗಾಢವಾಯಿತೆಂದರೆ, ಬಾಬು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಅಥವಾ ಬೇರೆ ಊರಿಗೆ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗ, ಶೇಖರ ಬಾಬುವಿನ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತಿದ್ದ. ಹೀಗಿರುವಾಗ, ಒಂದು ದಿನ, ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದ ಬಾಬು ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಂತೆ ವಾಪಸ್ಸು ಬಂದ, ಮಾದೇವಿಗೂ ತಿಳಿಸದೆಯೇ. ಅದು ಹೇಗೆ ಬೀದಿಯವರೆಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿಯಿತೋ ಏನೋ? ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ನೋಡಲು ಎಲ್ಲರೂ ಅವರವರ ಮನೆಯ ಬಾಗಿಲುಗಳ ಮುಂದೆ ಹಾಜರಾದರು. ಮನೆಗೆ ಹೋದ ಬಾಬು ಶೇಖರನನ್ನು ಕಂಡಾಗ ಒಂದು ಮಾತೂ ಆಡಲಿಲ್ಲ. ಶೇಖರ ತಲೆಬಗ್ಗಿಸಿ ಹೊರನಡೆದು ತನ್ನ ಮನೆ ಸೇರಿಕೊಂಡ. ಹೊಡೆದಾಟ ಬಡಿದಾಟಗಳನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿದ್ದ  ಜನ ನಿರಾಸೆಯಿಂದ ಮನೆಯೊಳಕ್ಕೆ ಹೋದರು.

ಎರಡು ಮೂರು ದಿನಗಳ ನಂತರ, ವೆಂಕಟೇಶಬಾಬು ಮಾದೇವಿಯನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಶೇಖರನ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಟ್ಟು ಬಂದ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಕೈಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಹಣವನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟನಂತೆ. ಇದೆಲ್ಲಾ ಆಗಿ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳಾಗಿವೆ. ಅವರ ನಡುವೆ ಅದೇನು ನಿರ್ಣಯವಾಯಿತೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಈಗಲೂ, ಬಾಬುವಿಗೆ ಹುಷಾರಿಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಅಥವಾ ಬೇರೆ ಅನಿವಾರ್ಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಮಾದೇವಿಯೇ ಅಡುಗೆ ಊಟಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾಳೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಪ್ರತಿ ದೀಪಾವಳಿಗೂ ಬಾಬು ಅವಳಿಗೆ ಹೊಸ ಸೀರೆಯೊಂದನ್ನು ಕೊಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಅವಳ ಮೂರು ವರ್ಷದ ಮಗನಿಗೆಂದೇ ಪಟಾಕಿಗಳನ್ನೂ ತರುತ್ತಾನಂತೆ.

ಮಾವ ಇಷ್ಟು ಕಥೆ ಹೇಳಿ ಮುಗಿಸುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ನಮ್ಮ ಅತ್ತೆ ಬಂದು ಕರೆದರು ಎಂದು ಎದ್ದು ಒಳಗೆ ಹೋದೆವು. ಬಾಬು ಹಾಗೇಕೆ ಮಾಡಿದ ಎಂದು ಯೋಚಿಸುತ್ತಾ ಮಲಗಿದ ನನಗೆ ಮಾರನೆಯ ದಿನ ಅವನನ್ನು ಮಾತಾಡಿಸುವ ತವಕ ಉಂಟಾಯಿತು. ಯಾವುದೊ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಮನೆಗೆ ಬಂದ ಬಾಬುವನ್ನು ಅವನು ಹೊರಹೋಗುವಾಗ ಯಾರಿಗೂ ಕಾಣದಂತೆ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಕೇಳಿಯೇಬಿಟ್ಟೆ. ಅವನು ನಗುತ್ತ "ನೋಡಿ ಬುದ್ದಿ, ಮಾದೇವಿ ನನ್ನ ಜೊತೆ ಇದ್ದಿದ್ರೆ, ನಾವು ಮೂರೂ ಜನ ನೆಮ್ಮದಿಯಾಗಿ ಇರಾಕಾಗ್ತಿರ್ಲಿಲ್ಲ. ಅವಳನ್ನ ಮದ್ವೆಯಾಗಿದ್ದು ಅವಳನ್ನ ಸಂತೋಷವಾಗಿ ನೋಡ್ಕೋತೀನಿ ಅಂತಲ್ವಾ? ನನ್ನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಅದು ಆಗಲ್ಲ ಅಂತ ಅವಳ ಜೀವನ ಯಾಕೆ ಹಾಳು ಮಾಡಬೇಕು, ಹೇಳಿ? ಅದ್ಕೆ ಕರ್ಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಬಿಟ್ಟೆ. ಅವ್ಳಿಗೆ ಯಾವ ಉಪಕಾರಾನೂ ಮಾಡಿಲ್ಲ ನಾನು. ಅವಳ ಇಷ್ಟ ಹೇಗೋ ಅವಳು ಹಾಗೆ ಬದ್ಕೋದು ನ್ಯಾಯ. ಮಾತಾಡೋರು ಎಷ್ಟು ದಿನ ಅಂತ ಮಾತಾಡಾರು? ಕಡೇಲಿ, ನಮ್ಮ ಬದುಕು ನಾವೇ ಬಾಳ್ಬೇಕು, ಅಲ್ವಾ? ಬರ್ತೀನಿ ಬುದ್ದಿ" ಎನ್ನುತ್ತಾ ತನ್ನ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋದ.

Black-or-White

Over the last few days, one issue has dominated the headlines – the Government’s move to demonetize Rs.500 & Rs.1000 notes, announced by the Prime Minister in a first of its kind televised address to the nation. This move has caused much has caused heartburn to some, given some a reason to celebrate and has surely triggered a debate, so much so that the entire Winter Session of the Parliament risks being consumed discussing just this issue, relegating others to the background.

The incumbent government takes pride in not being implicated in a single scam in the last two-and-a-half years, a welcome change from the scam-ridden final years of the previous government. In fact, one of the poll planks of the BJP during the run-up to the General Elections was anti-corruption. (For the moment, let us turn a blind eye to the fact that they made lofty promises of depositing Rs. 15 lakh into each and every person’s account!) Black economy is indeed a menace and a fight against it is a noble one. What, then, necessitates a debate on this ‘war’ against black money, declared by the government as being ‘pro-poor’?

Let us not get into conspiracy theories of whether there was selective leak of information to BJP functionaries or whether this was done to divert attention from the furor over unlawful detention of opposition leaders over a veteran’s suicide or the one-day ban on NDTV India (which was later repealed). That is not my intention. At the end of the day, this move is more of a political masterstroke than an economic reform, looking at the dramatic fashion in which it was announced.

The debate here is not on the principle of the move but against the way it has been implemented and how the subsequent shortcomings are being addressed. For one, there is a lack of notes of the smaller denominations. The Rs.2000 note which is being provided by ATMs and over the counter in banks cannot be used at the moment since nobody is able to convert it into smaller change.  Besides, if the existing high denomination notes were scrapped because they made hoarding easier, how does introducing a note of an even higher denomination serve the purpose? Add to it the reports that there are printing errors in the new Rs.500 notes. Though the RBI has declared them valid, it shows a clear lack of preparation. The list can go on.  Newspapers are full of details of how the move has impacted the common man. They have also been very well articulated by leaders like Sitaram Yechury in the Parliament.

It is appreciated that the government wants to move the country towards a cashless society; but then, declaring 86% of the cash in circulation as invalid in one go doesn’t serve the purpose. One of the very essential requirements for a cashless society is internet connectivity. However, data shows that as of January 2016, only 34.8% of the population in the country has access to internet. Also, only 17% of all ATMs across the country are in the rural areas, which according to statistics, houses 67% of the population. The government had access to these data before announcing the decision, surely? 

When Dr. Manmohan Singh – a renowned economist and a two-term PM – chastised the government for its mismanagement of the cash-crunch, some ministers resorted to responding by saying that he had headed a scam-ridden government, rather than acknowledging his remarks. The government must realize that the elections are over and the people have given them a (historic) mandate to rule because the previous government had many scams against its name. It does not augur well to brush away criticism under the carpet and deflect the issue to an entirely different trajectory. Despite statements like “short term pain and long term gain” or comparing this decision’s aftereffects to a mother giving birth, the situation could have been handled better. The debate will go on in the Parliament and it remains to be seen what further measures will be taken by the government to handle the situation.

What this issue has led to, however, is a polarization of public opinion, which runs deeper than the demonetization debate. Blame it on the advent of social media or more number of 24X7 news channels – polarized posturing on public issues has seemingly increased under the present government. A commendable achievement of the present government is the extensive use of media and social media to ‘baptize’ lakhs as foot soldiers of the BJP, in the promise of achche din.

It is easy to sway people with sloganeering and catch phrases. That is what our PM does best - using rhetoric to stir up nationalistic fervor among people and instilling in them a (false) sense of pride to bear the hardship in the name of the country (usually by invoking the image of the soldier – another regular feature of the present government), while not blaming the government for it, despite there being evidence on the contrary. Perhaps no leader in the recent past has managed to capture public imagination as well as he does. Part of the fault lies with the Opposition as well for not having a leader around who they can rally.

What is interesting is that the usually very articulate PM has resorted to silence in the Assembly, despite repeated demands by the Opposition that he address the House on the issue. While the Opposition has questioned the implementation of demonetization, the government has repeatedly chosen to turn it into a “for-or-against corruption” debate, labeling those who question the move as standing for black money and corruption. This has been the strategy on most issues. The PM has either chosen to address gatherings and functions where there is no scope for rebuttal, directing barbs at the opposition or has said too little too late. Public discourse is being shaped in a manner where questioning the government’s move is sacrilege. Everytime a voice is raised against the government’s view of things, be it on the ‘intolerance’ debate or on the surgical strikes or on demonetization, those questioning it are labeled ‘anti-national’. It has become that easy – “fall in line or fall by the wayside.” The members of the Opposition were voted into their position by the same people who voted for the present government, weren’t they? When did adhering to the government viewpoint become a measure of nationalism?

This twisting of the nature of public discourse and shooting down opposition – by the government or by means of ‘propaganda machines’ – is alarming and does not augur well for a democracy, of which dissent is an important feature. Nor does the ‘black-or-white’ view of things being aggressively propagated today. It is important for the government and opposition to encourage constructive debate in the Parliament.

Meanwhile, it is equally important for the ‘foot soldiers’ to accommodate views contradicting their own in public space. It is important to realize that endorsing or otherwise of government opinion is not, in anyway, a certification of nationalism. 

Yours Whimsically – Part 7: The Freedom to fail

When my brother was in 2^nd PUC, he was enrolled to a coaching institute, like the norm it has been for a long time. My father had to withdraw some amount from his PLI fund (a form of savings for government employees) in order to pay the fees. Those days, most dinner time conversations revolved around how that year – with a ‘public’ exam and other competitive entrance exams – was ‘very crucial’ in the making of my brother’s career. (This is a religiously followed ritual in all Indian homes!) Young as I was, I would be lost most of the time or would simply concentrate on what was running on TV. However, I remember that often, my father would state that it was his PLI money which had gone into the coaching classes. It was assumed that my brother had an obligation not only to make full use of this but also have the results to show it. My hardworking brother was amply rewarded for his efforts, vindicating my father’s ‘sacrifice’. Today, after so many years and a couple of job-shifts, my brother’s 2^nd PUC marks sheet holds little relevance. Still, whenever my brother’s scores in those ‘vital’ exams are mentioned in any passing conversation, my father emphatically states that it was the money from his PLI fund which was the key!

When it was my turn to write the same set of exams, I was enrolled to the same coaching institute. I had the same of teachers who had taught my brother’s batch. The stars had aligned to recreate the magic they had performed six years ago, surely? As fate would have it, I was not as ‘successful’. By a (happy) turn of events, I am in a national institute – IISER – today, but that is a story for another day. My parents were not disappointed or perhaps did well not to show it. Some of my relatives were not so kind, though. The facilities were all provided for. ‘Success’ was assured, wasn’t it? Why had I ‘failed’, then? Many parents believe that a good coaching centre ensures a seat in the choicest of colleges. It is banking on this Indian belief that these institutes have sprung up like mushrooms, churning out ranks at state and national levels in the dozens, while minting money in the crores. (I could say that these institutes are mere factories, but having been through one, let me not.)

This summer, I tried my hand at teaching Class 5 students at a government school for a month. I asked them what their ambitions were and received a myriad of responses, ranging from a teacher to a police officer to an actor. However, by the time the same children reach Class 9 or 10, their ambitions would be, most often than not, ‘channelized’ into the generic ones – engineers or doctors. The Indian middle-class parents – whose life’s ambition it was to be an engineer but could not achieve it – try to fulfil that through their children. For them, it is their life’s mission to ensure that their children reach a higher station. They spare no efforts in making sure that the children are well provided for. Through all this, there is an inherent belief on the parents’ side of their wards’ success while on the other side, an obligation (pressure, rather) to succeed.

When my brother decided to quit his previous job, my father was insistent that he do so only after securing another. “A bird in hand is worth two in a bush. What if you do not get another one?” he would question him, before going on to relate a probable fall in the share market to my brother’s chances of getting a job. When logic would not suffice to seal the argument, he would try the “I want my sons to be more successful than I am” line. You cannot argue against that, can you?

During a discussion, one of our teachers pointed out that with our parents trying so hard to ensure we have everything we need, there was no scope for struggle in our lives. Ours was a “sanitized” world, he said. With due respect to all parents, this has not prepared us to face real-life crises. Moreover, because whatever we wanted was so easily made available to us, we have not learnt to appreciate their value. It is for these reasons that it is important to fail; important to struggle.

I remember that some years ago, I had jokingly pointed out to my father an ad inviting applications to the NSD. “Get an engineering degree first. You do whatever you wish to later” was his response. A generic one. For most of the middle-class Indians, engineering is a back-up option. It is the fear of failure which has turned engineering into life’s ‘ambition’. May be going off the beaten track is not always a successful venture. However, failure allows us to step back and rethink our ideas, our beliefs. Perhaps, we may also realize what the true calling or ‘ambition’ is. Being able to take failure in our stride is what makes us stronger.

It requires conscious effort to restructure our understanding of what success and failure mean. Also, it requires a lot of courage to venture out without a ‘back-up’ option, a notion so deeply engrained into our systems. While in no way demeaning the lakhs of engineers entering the market every year, all I am trying to do is build up a case for the freedom to fail.